Στις σχέσεις μας με τους ανθρώπους βιώνουμε ενστικτωδώς τόσο θετικά όσο και αρνητικά συναισθήματα, τα οποία επιδρούν σημαντικά στον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς μας. Παρά τη μεγάλη τους σημασία πουθενά δεν μαθαίνουμε πως να τα διαχειριζόμαστε και να τα εκφράζουμε. Για παράδειγμα δεν έχουμε διδαχθεί πως να αγαπάμε με αποτέλεσμα συχνά να βλάπτουμε ή να μην σεβόμαστε τους ανθρώπους που έχουμε δίπλα μας. Πόσες φορές άραγε έχει τύχει να δημιουργήσουμε ενοχές σε φίλο μας επειδή δεν περνά αρκετό χρόνο μαζί μας ή να ψάχνουμε το κινητό του/ης συντρόφου μας ή ακόμα και να ντροπιάζουμε το παιδί μας για την κακή του απόδοση στο σχολείο;

Σε όλους μας έχει τύχει να βιώσουμε ή να υιοθετήσουμε τέτοιου είδους συμπεριφορές στη ζωή ακόμα και αν το αγνοούμε. Περίπου το ⅓ των γυναικών και το ¼ των ανδρών έχει βιώσει κάποιου είδους κακοποίηση στις σχέσεις τους. Μπορεί πολλοί από εμάς να μείναμε έκπληκτοι όταν ακούσαμε το έγκλημα που διέπραξαν κάποιοι άνθρωποι κατά των συντρόφων τους, αλλά αν γίνουμε πιο προσεκτικοί θα δούμε ότι τα σημάδια στη συμπεριφορά τους πάντα ήταν εμφανή. Στόχος του άρθρου αυτού είναι να μας βοηθήσει στην αναγνώριση των χαρακτηριστικών εκείνων στη συμπεριφορά και το χαρακτήρα μας, που βλάπτουν μια σχέση και έτσι να βελτιώσουμε τον τρόπο που αγαπάμε. Ας δούμε για παράδειγμα πως μια ερωτική σχέση μπορεί να γίνει τοξική με γνώμονα την ένταση, την απομόνωση, την υπερβολική ζήλεια, την υποτίμηση και την κυκλοθυμία.

Πρώτον, η ένταση σε μια σχέση έχει καθοριστικό ρόλο. Για παράδειγμα ο/η σύντροφος μας εκφράζει την ανυπομονησία του να μας δει λέγοντας πως περίμενε τη συνάντηση μέρες τώρα και ότι του/της έχουμε λείψει πολύ. Εμείς με τη σειρά μας ανταποκρινόμαστε λέγοντας πως περιμέναμε τη στιγμή αυτή για καιρό. Αντιθέτως η ανυπομονησία αυτή συχνά εκφράζεται με πιο πιεστικό τρόπο ως εξής: “Έχουν περάσει πέντε λεπτά που έχω να σε δω και μοιάζει με αιώνας. Τι έκανες χωρίς εμένα αυτά τα πέντε ολόκληρα λεπτά;”. Έτσι, είναι επόμενο να παραξενευτούμε λέγοντας πως είναι παράλογο να συμπεριφέρεται με τέτοιο τρόπο, ενώ έχουν περάσει μόνο πέντε λεπτά. Τέτοιου είδους έντονα συναισθήματα και συμπεριφορές, όπως η βιασύνη και η πίεση, γίνονται ανεξέλεγκτα και καταπιεστικά με το χρόνο. Ίσως ο άνθρωπος που έχουμε απέναντι μας να έχει πιο έντονα συναισθήματα από όσο νομίζαμε, να μας κυνηγάει παντού, να στέλνει μηνύματα, να καλεί συνεχώς καθώς   και να γίνεται υπερβολικά ανυπόμονος όταν δεν ανταποκρινόμαστε άμεσα στο κάλεσμά του. Για αυτό και είναι σημαντικό να προσέξουμε πως εξελίσσεται η σχέση με γνώμονα την καταπίεση που νιώθουμε στη σχέση. Για παράδειγμα, ας αναρωτηθούμε, αν με το ρυθμό που δενόμαστε, υπάρχει χρόνος και χώρος για τον ίδιο μας τον εαυτό και τις ανάγκες μας.

Δεύτερον, η απομόνωση από τον περίγυρο μας με το ξεκίνημα μιας σχέσης είναι ακόμα ένα σημάδι που χρήζει προσοχής. Πολλές φορές μπορεί να έχουμε ορίσει μια συγκεκριμένη ημέρα με τον/ην σύντροφο μας όπου θα κάνουμε κάτι ξεχωριστό και έτσι απορρίπτουμε την όποια πρόταση φίλων για έξοδο τη μέρα εκείνη. Τι γίνεται όμως όταν κάθε μέρα είναι αφιερωμένη στη σχέση μας και τελικά καταλήγουμε να μην έχουμε καθόλου χρόνο για φίλους; Στην αρχή είναι δύσκολο να το αντιληφθούμε γιατί υπάρχει έντονη επιθυμία, αλλά με το πέρας του χρόνου, αν αυτό συνεχιστεί, τότε απομακρυνόμαστε από το περιβάλλον υποστήριξης μας και ο ένας αγκιστρώνεται στον άλλο πολύ γρήγορα. Σε πιο ακραία μορφή ο/η σύντροφός μας μπορεί να εκφράζεται άσχημα για τους φίλους μας και αμφιβάλλει για τους ανθρώπους που είχαμε δίπλα μας πριν ξεκινήσει η σχέση. Το κλειδί εδώ είναι η ανεξαρτησία και η ενθάρρυνση στις σχέσεις, ώστε και οι δυο να κάνουν σχέδια με τους φίλους τους.

Τρίτον, η υπερβολική ζήλεια είναι κάτι που δυσκολεύει σε μεγάλο βαθμό την πορεία μιας σχέσης. Αυτή γίνεται φανερή, για παράδειγμα, όταν ο/η σύντροφος θέλει να μας ακολουθεί όπου και αν πηγαίνουμε, να μας ελέγχει πέρα από το χρόνο που αφιερώνουμε στη σχέση μας. Συμβαίνει συχνά όταν ο ενθουσιασμός φεύγει και τότε τη θέση του παίρνει η απαίτηση να ξέρει που είμαστε και με ποιον/α κάθε στιγμή. Αυτό μεταφράζεται σε έλλειψη εμπιστοσύνης και έντονη κτητικότητα. Μπορεί να καταλήξει να πάρει και τη μορφή κατηγοριών ότι φλερτάρουμε με άλλους ή τον/ην απατάμε, ενώ δεν θέλει να μας ακούσει και να κατανοήσει την δική μας πλευρά και τις ανάγκες μας. Σε ακραίο βαθμό η εκδήλωση ζήλειας μπορεί να φτάσει και στο επίπεδο απειλών, έντονων εκρήξεων θυμού και κακοποίησης.

Τέταρτον, η υποτίμηση από τον/ην σύντροφό μας είναι κάτι που επίσης κλονίζει τα θεμέλια μιας σχέσης. Αν, για παράδειγμα, έχουμε εξετάσεις να δώσουμε στη σχολή και δεν έχουμε χρόνο για εξόδους τότε θα περιμέναμε την κατανόηση και την συμπαράσταση του/ης συντρόφου μας λέγοντας μας ότι πιστεύει σε μας και ότι θα τα πάμε μια χαρά έτσι και αλλιώς. Αντιθέτως, σε μια τοξική σχέση η αντίδραση του/της συντρόφου μας, όντας εκνευρισμένος που δεν δεχτήκαμε να βγούμε μαζί του/ης, θα ήταν απότομη λέγοντάς μας ότι θα τα πάμε χάλια έτσι και αλλιώς οπότε δεν αξίζει να διαβάσουμε για τις εξετάσεις. Στην τοξική αγάπη οι λέξεις είναι ένα μέσο για να πληγώσεις κάποιον/α. Ακόμα και σε στιγμές πλάκας εκείνος/η μπορεί να γίνει προσβλητικός/η σε βάρος μας. Η οποιαδήποτε προσπάθεια έκφρασης των συναισθημάτων μας απέναντι στη συμπεριφορά αυτή θα κρινόταν υπερβολική και σαν δείγμα υπερευαισθησίας. Έτσι, καλό είναι να θυμόμαστε ότι ο/η σύντροφός μας πρέπει να μας υποστηρίζει και να πιστεύει στην προσπάθειά μας.

Τέλος, η κυκλοθυμία, δηλαδή η απότομη εναλλαγή διάθεσης χωρίς να συντρέχει κάποιος σημαντικός λόγος, ταράζει συχνά την ισορροπία μιας σχέσης. Για παράδειγμα, κάποιες στιγμές ο/η σύντροφός μας ίσως έχει εκφράσει τη σκέψη ότι θα στεναχωριόταν πολύ αν χωρίζαμε, κάτι που θα ήταν δυσάρεστο και για εμάς. Όμως, στα πλαίσια της κυκλοθυμίας η σκέψη αυτή αποκτά υπόσταση χωρίς να υπάρχει κάποια αιτία χωρισμού στη σχέση. Τότε, ο/η σύντροφος μας μας εκφράζει έντονα και με ανησυχία ότι, αν ποτέ χωρίζαμε, θα έπεφτε σε κατάθλιψη ή ακόμα θα σκεφτόταν να πέσει από το μπαλκόνι και πως, αν συμβεί ποτέ αυτό, δεν θα πρέπει να προσπαθήσουμε να τον/ην σταματήσουμε. Είναι συχνό όταν υπάρχουν σκαμπανεβάσματα σε μια σχέση, όπου η ένταση και ο θυμός αυξάνονται, να ακολουθούν συγκρούσεις. Συγκρούσεις που συνοδεύονται από κλάματα και σχόλια υποτίμησης, όπως “Δεν αξίζεις τίποτα, δεν ξέρω γιατί κάθομαι μαζί σου” αλλά αμέσως ακολουθεί μια απότομη εναλλαγή με συγγνώμες και υποσχέσεις ότι δεν θα ξανασυμβεί. Έτσι, τα συναισθήματα και οι εναλλαγές είναι τόσο έντονες και συχνές που δεν καταλαβαίνουμε εύκολα πόσο τοξική έχει γίνει η σχέση.

Συνοψίζοντας τα πέντε αυτά σημάδια αποτελούν ένα μέσο για να καταλάβουμε πότε μια σχέση γίνεται κακοποιητική. Και αν τελικά η λύση σε μια τοξική σχέση είναι ο χωρισμός τότε θα πρέπει να είμαστε αρκετά προσεκτικοί, καθώς η απόφαση αυτή μπορεί να αποτελέσει ερέθισμα για να ασκήσουμε ή να δεχθούμε βία. Οπότε πάντα η συμβουλή ενός ειδικού είναι χρήσιμη πριν από μια τέτοια απόφαση. Σημαντικό είναι η αλλαγή να γίνει σταδιακά αναγνωρίζοντας πρώτα τα σημάδια αυτά και προσπαθώντας στη συνέχεια καθημερινά να εξασκηθούμε στην ανοιχτή επικοινωνία, την υπομονή, τον αμοιβαίο σεβασμό και την ευγένεια. Με τον τρόπο αυτό θα γίνουμε καλύτεροι, όχι τέλειοι. Θα κάνουμε λάθη αλλά ας φροντίσουμε να είναι λιγότερα με τον καιρό και να μην επαναλαμβάνονται. Επομένως, μπορεί η αγάπη να είναι ένστικτο και συναίσθημα, αλλά όλοι μπορούμε να καλλιεργήσουμε την ικανότητά μας να αγαπάμε καλύτερα και να βελτιωνόμαστε σε αυτό με τον καιρό.